ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Στο συλλογικό αυτόν τόμο, που αποτελείται από είκοσι ένα άρθρα, σκιαγραφείται η προοπτική των Κοινωνικο-Ιστορικο-Πολιτισμικών Προσεγγίσεων στην Ψυχολογία και την Εκπαίδευση. Βασικός στόχος των προσεγγίσεων αυτών είναι η κατανόηση και η εξήγηση των κοινωνικο-ιστορικών και πολιτισμικών σχέσεων ή πτυχών ή βάσεων της ανθρώπινης ψυχολογίας (νοητικής δραστηριότητας) και των σχετιζόμενων με αυτή γνωστικών ή γνωσιακών διαδικασιών, καθώς και των διαδικασιών αγωγής (διαπαιδαγώγησης), διδασκαλίας, μάθησης και ανάπτυξης. Στις προσεγγίσεις αυτές, ενάντια στις βιολογικές, ατομικιστικές και γνωστικιστικά προσανατολισμένες προσεγγίσεις, προτείνονται πιο σύνθετες μονάδες και επίπεδα ανάλυσης καθώς και μια διευρυμένη αντίληψη της διαλεκτικής των κοινωνικών σχέσεων. Το γνωστικό πεδίο των κοινωνικο-ιστορικο-πολιτισμικών προσεγγίσεων στην Ψυχολογία σχετίζεται ή εμπνέεται και στηρίζεται χωρίς όμως να ταυτίζεται θεωρητικά (επιστημολογικά) και μεθοδολογικά σε έναν αριθμό άλλων γνωστικών αντικειμένων της Ψυχολογίας, όπως αυτά της Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας, της Ψυχολογικής Ανθρωπολογίας ή της Ψυχοεθνογραφίας, καθώς και σε ευρύτερα γνωστικά πεδία, όπως αυτά των Πολιτισμικών Σπουδών, της Κοινωνικής και Συμβολικής Ανθρωπολογίας, της Γνωστικής Ανθρωπολογίας, της Γνωστικής Κοινωνιολογίας, της Συγκριτικής Κοινωνιολογίας, της Ιστορίας, της Φιλοσοφίας του Πολιτισμού, της Εθνογραφίας, της Αρχαιολογίας, ακόμη και της Οικονομίας.

Η κύρια δύναμη και προοπτική του επιστημονικού αυτού παραδείγματος στηρίζεται στο γεγονός ότι κατά τα τελευταία χρόνια συσσωρεύονται όλο και περισσότερα δεδομένα και επιχειρήματα που υποστηρίζουν ότι οι ψυχολογικές διαδικασίες (αντίληψη, φαντασία, κατηγοριοποίηση, γενίκευση και αφαίρεση, παραγωγική σκέψη και συμπερασμός, γλωσσικές και μνημονικές διαδικασίες, ευρηματικές διαδικασίες, διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων, διαδικασίες αυτοανάλυσης και αυτογνωσίας, συναισθηματικές και κοινωνικο-ηθικές διαδικασίες κ.ά.), αλλά και διάφορες κοινωνικές κατηγορίες, όπως το φύλο, οι έννοιες της παιδικής ηλικίας, του εαυτού, της ταυτότητας, των διαπροσωπικών σχέσεων, της οικογένειας, της αγωγής και εκπαίδευσης, του χώρου και του χρόνου κ.ά., είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το κοινωνικο-ιστορικο-πολιτισμικό πλαίσιο (θεσμοί, δομές, πρακτικές, αξίες ή νοήματα, παραδόσεις κ.λπ.) στο οποίο οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται.

Βασικές έννοιες των κοινωνικο-ιστορικο-πολιτισμικών προσεγγίσεων είναι οι έννοιες του πλαισίου (context) και της διαμεσολαβημένης δραστηριότητας (mediated activity). Ίο πλαίσιο εδώ δεν είναι κάτι που απλώς περιβάλλει την ανθρώπινη δραστηριότητα και τα σχετιζόμενα με αυτή νοητικά ή ψυχολογικά φαινόμενα (αντίληψη, μνήμη, νόηση, προσωπικότητα, γλώσσα κ.λπ.), αλλά κάτι που στην πραγματικότητα τα ορίζει, καθώς την ίδια στιγμή ορίζεται από αυτά. Η σύνθετη διαδικασία της διαμεσολάβησης (mediation), από την άλλη, γίνεται κατανοητή μέσω των τεχνουργημάτων (artifacts) με τρεις τουλάχιστον τρόπους: (α) μέσω της χρήσης των εργαλείων, (β) μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης με τους άλλους και (γ) μέσω της χρήσης της γλώσσας και γενικότερα των σημείων.

Όλες οι εργασίες σ’ αυτό το βιβλίο απορρίπτουν και με κάποια έννοια προκαλούν με θεμελιώδεις τρόπους, έμμεσα ή άμεσα, τη θετικιστική, αποπλαισιωμένη και ανιστορική προσέγγιση που υιοθετούν στις ερευνητικές τους αναζητήσεις και αναλύσεις οι περισσότερες παραδοσιακές, κλασικές κατευθύνσεις της Ψυχολογίας.