Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 4

Ο τίτλος του τέταρτου σεμιναρίου δεν παραπέμπει σε κάποια θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Η βασική «σχέση αντικειμένου» του ομιλούντος όντος, όπως τόνισε ο Ζίγκμουντ Φρόιντ, είναι η σχέση με το χαμένο αντικείμενο, δηλαδή με την έλλειψη αντικειμένου.

Στο τέταρτο σεμινάριο, η έλλειψη αυτή μορφοποιείται σε τρεις εκδοχές -στέρηση, ματαίωση, ευνουχισμός- ανάλογα με την πραγματική, φαντασιακή ή συμβολική αναγωγή της. Ένα προνομιακό «αντικείμενο» -ο φαλλός- ανάγεται σε σημαίνον της έλλειψης και σημασιοδοτεί την Aufhenbung του φαντασιακού, δηλαδή τη συμβολοποίηση της απόλαυσης και άρα τον αποχωρισμό από αυτήν. Αυτή η διαδικασία συμβολοποίησης θα ονομαστεί από τον Ζακ Λακάν «πατρική μεταφορά», διότι θα συνδεθεί με την επενέργεια που ασκεί ο συμβολικός πατέρας, το Όνομα του Πατρός, στην αχόρταγη και αχαλίνωτη Επιθυμία της Μητέρας.

Βρισκόμαστε κυριολεκτικά στο εργαστήριο επεξεργασίας της πατρικής μεταφοράς. Ο Λακάν εδώ αποδεικνύει με απαράμιλλο τρόπο ότι το φοβικό σημαίνον -το άλογο που τρομάζει τον μικρό ασθενή- επέχει θέση Ονόματος του Πατρός στον βαθμό που επιτρέπει να αναχθεί στη συμβολική τάξη, στην τάξη του ευνουχισμού, όλη η ενορμητική αναστάτωση που προκαλεί στον μικρό Χανς το λιβιδινικό παιχνίδι με τη μητέρα - ειδικά όταν περιπλέκεται από την έλευση μιας μικρής αδελφής και από τα πρώτα απολαυσιακά σκιρτήματα του πραγματικού πέους του. Έτσι, όπως σημειώνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ, ο γνήσιος τίτλος του τέταρτου σεμιναρίου θα ήταν «Η λειτουργία του ευνουχισμού».

Παρά την πατροκεντρική κορύφωσή του, όμως, η ουσιαστική, διαρκώς υφέρπουσα, στόχευση του τέταρτου σεμιναρίου αφορά τη μητέρα. Ο Λακάν αποδομεί τη δήθεν «απλή» σχέση μητέρας-παιδιού και τονίζει πως η μητέρα λειτουργεί ως φορέας συμβολικής δωρεάς, μετασχηματίζοντας το πραγματικό αντικείμενο σε σημαίνον της επιθυμίας της. Η τελευταία παραμένει ακόρεστη και αινιγματική, στον βαθμό που μια μητέρα είναι και γυναίκα, δηλαδή έμφυλο ον υπαγόμενο στη φαλλική διαλεκτική. Ο τρόπος με τον οποίο το παιδί θα εγγραφεί ως φαλλικό υποκατάστατο ανοίγει ένα ευρύ πεδίο κλινικών πεπρωμένων, νευρωτικού ή διαστροφικού χαρακτήρα, που το παρόν βιβλίο διασαφηνίζει με διαχρονικής αξίας αναλύσεις.

Η μητέρα, ο πατέρας, ο ευνουχισμός - χάρη σ’ αυτό το θεματικό τρίπτυχο, το τέταρτο σεμινάριο αναδεικνύεται ως το πιο αντιπροσωπευτικό τεκμήριο της πρώτης, «κλασικής», περιόδου της λακανικής διδασκαλίας.