ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝ ΤΟΠΩΝ

Ή ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΝΟΗΣΙΑΣ

Η ιδέα σύνταξης ενός Λεξικού των κοινών τόπων είναι ήδη παρούσα στο μυαλό του Flaubert από το 1850. Στην επιστολή της 4ης Σεπτεμβρίου 1850 προς τον Louis Bouihet διαβάζουμε τα εξής: "Κάνεις καλά που σκέφτεσαι το Λεξικό των κοινών τόπων. Απολύτως έτοιμο και εφοδιασμένο με έναν πρόλογο, όπου θα επισημαίνεται τάχα πως γράφτηκε με σκοπό να συνδέσει το κοινό με την παράδοση, την τάξη, τις καθιερωμένες συμβάσεις, και δομημένο με τέτοιο τρόπο ώστε ο αναγνώστης να μην συνειδητοποιεί αν τον κοροϊδεύουμε ή όχι, θα είναι ίσως ένα αλλόκοτο έργο, αλλά και ικανό να πετύχει, γιατί θα είναι εξαιρετικά επίκαιρο". Το Λεξικό, όπως και το Μπουβάρ και Πεκυσέ με το οποίο συνδέεται άρρηκτα, γεννιέται από τον τρόμο αλλά και τη γοητεία που ασκούσε παράλληλα πάνω του η ανθρώπινη ανοησία. Συλλέγει υλικό για χρόνια, καταγράφοντας γελοίες, βλακώδεις φράσεις και ιδέες που ακούει ή διαβάζει σε βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά της εποχής του, αλλά δεν θα προλάβει να ολοκληρώσει τη σύνταξή του.

Το ιδιοφυές στρατήγημα του Flaubert συνίσταται στην απλή παράθεση των τερατολογιών που λέγονται και γράφονται, χωρίς κανέναν σχολιασμό, επίκριση ή ανάλυση από μέρους του. Πίστευε πως η απλή καταγραφή τους και μόνο θα ήταν ικανή να αναδείξει το μέγεθος της ανοησίας σε όλο της το μεγαλείο. Το Λεξικό είναι "μια απολογία της ανθρώπινης αχρειότητας", όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, ένα δριμύ κατηγορώ που στρέφεται εναντίον της αστικής κοινωνίας της εποχής του, η οποία δέχεται παθητικά και υιοθετεί ασμένως όλες αυτές τις κοινοτοπίες, τα στερεότυπα, τις αβασάνιστες ιδέες και απόψεις, ένας ειρωνικός απολογισμός της λειψής κριτικής ικανότητας των συγκαιρινών του.