ΤΟ ΑΛΑΤΖΑ ΙΜΑΡΕΤ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΜΑΡΕΤ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Το Αλατζά Ιμαρέτ αποτελεί στη σημερινή του μορφή ένα τυπικό παράδειγμα ζαβινιελί-τζαμιού (τζαμί με κοινωνικο-θρησκευτικές λειτουργίες), με πενταμερές προστώο, δύο κάθετους χώρους, τον επονομαζόμενο “χώρο της κλειστής αυλής” και τον χώρο προσευχής, και τέσσερις πλαϊνούς χώρους (eyvan). Το κτίσμα έχει δεχτεί λίγες παρεμβάσεις, που αφορούν κυρίως στο εσωτερικό του, με αποτέλεσμα να διατηρείται σε μεγάλο ποσοστό στην αρχική του μορφή ενώ αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα της πρώιμης οθωμανικής αρχιτεκτονικής, που διαδόθηκε σχεδόν σε όλη την αυτοκρατορία από τον 14ο μέχρι και τον 16ο αιώνα.

Ωστόσο, το πτωχοκομείο του Ισχάκ Πασά, κατά τη διάρκεια των έξι αιώνων ιστορίας του παρά τις επιμέρους παρεμβάσεις που δέχτηκε, παρέμεινε τυπολογικά αναλλοίωτο. Σε κάθε περίπτωση, τα δομικά του προβλήματα αντιμετωπίζονταν με προγράμματα αποκατάστασης, που πραγματοποιήθηκαν με σεβασμό στις αρχιτεκτονικές και ιστορικές αξίες του μνημείου.
Παρά τη σημασία του τεμένους τόσο για την οθωμανική αρχιτεκτονική των επαρχιών της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όσο και για την ιστορία της Θεσσαλονίκης από το 1484 μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα, ελλείπει μέχρι σήμερα μια μονογραφία για την αρχιτεκτονική, τον ζωγραφικό και τον γλυπτό διάκοσμο και τη δομική εν γένει ιστορία του μνημείου, που στο σύνολό τους είναι αλληλένδετα με την ιστορία και την εξέλιξη της μνημειακής τοπογραφίας της Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή του και έπειτα.

Το κενό αυτό επιχειρεί να καλύψει η παρούσα εργασία, που εξετάζει για πρώτη φορά την αρχιτεκτονική και τις ποικίλες δομικές φάσεις του τεμένους σε συνδυασμό με την τυπολογική και μορφολογική ανάλυση του ζωγραφικού και γλυπτού του διακόσμου. Παράλληλα, με τη βοήθεια γραπτών και εικαστικών μαρτυριών επιχειρείται η σκιαγράφηση της ιστορίας του Αλατζά Ιμαρέτ και της συνοικίας γύρω από αυτό από την ίδρυσή του έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Τέλος, εξετάζεται η εξέλιξη του αρχιτεκτονικού τύπου των ζαβιγιελί-τζαμιών και η παράλληλη πορεία του θεσμού των ιμαρέτ, προκειμένου να αποσαφηνιστεί η αρχιτεκτονική του μορφή και η εξέλιξή της.