ΤΕΛΙΚΑ ΠΩΣ ΠΕΡΑΣΕ Ο ΧΡΟΝΟΣ;

ΕΝΑΣ ΝΕΥΡΟΛΟΓΟΣ ΔΙΑΒΑΖΕΙ ΚΑΒΑΦΗ

Τελικά πώς πέρασε ο χρόνος; Ο ποιητής περιγράφει αυτή την κοινή, κοινότατη εμπειρία χρωματισμένη αφενός μεν από νοσταλγία για τις χαμένες πια χαρές της νεότητας, αφετέρου δε από έκπληξη για το «πώς πέρασεν η ώρα». Αυτή η πολλές φορές γλυκόπικρη και εντελώς άκοπη «αναβίωση» περασμένων συμβάντων σχετίζεται με τη λειτουργία ειδικών περιοχών του εγκεφάλου.

Το περιεχόμενο της ονειροπόλησης, το υλικό της, είναι οι μνήμες, τα συμβάντα του παρελθόντος, τα οποία περιέχουν στοιχεία αισθητηριακά (εικόνες, ακούσματα, οσμές κ.λπ.) αλλά και μη αισθητηριακά (σκέψεις και συναισθήματα). Έτσι η ονειροπόληση αντανακλάται σε εγκεφαλικό επίπεδο στην ενεργοποίηση ενός εκτεταμένου εγκεφαλικού κυκλώματος (του default network), που περιλαμβάνει τον κροταφικό λοβό (η μνήμη), τον μετωπιαίο λοβό, το μεταιχμιακό σύστημα (το συναίσθημα με τον αμυγδαλοειδή πυρήνα) και τον βρεγματικό λοβό (για τον έλεγχο της προσοχής). Η ενεργοποίηση του κυκλώματος αυτού εγκαινιάζει τη στροφή της προσοχής του ατόμου από τα συμβαίνοντα στο περιβάλλον στον «εσωτερικό» του κόσμο. Στη διάρκεια αυτής της γλυκόπικρης ονειροπόλησης το εσωτερικό μας ρολόι επιβραδύνεται πιθανότατα γιατί ο χρόνος ο αντικειμενικός δεν έχει καμία σημασία εκείνη την ώρα.

Η αναδρομική εκτίμηση της χρονικότητας, η εκτίμηση δηλαδή του παρελθόντος χρόνου, είναι πάντα μικρότερη του αντικειμενικού γιατί στην ονειροπόληση/ανάμνηση «διαλέγουμε» ορισμένα μόνο («τα σπουδαιότερα») από τα συμβάντα εκείνης της περιόδου. Αυτή η επιλογή εκφράζεται με την επέμβαση της προσοχής στη σημασιολογική και συναισθηματική αξιολόγηση των συμβάντων. Η επιλεκτική αξιολόγηση επιφέρει τρομακτική συμπύκνωση του υποκειμενικού χρόνου. Αυτή είναι η έκπληξη που νιώθει ο ποιητής, την οποία περιγράφει με σαφήνεια και λιτότητα, μεταπλάθοντας έτσι μια κοινή εμπειρία σε ποίημα για «το πέρασμα του χρόνου».

Ο συγγραφέας Ιωάννης Θ. Ευδοκιμίδης, Ομότιμος Καθηγητής Νευρολογίας στο ΕΚΠΑ, σε ένα σύντομο αλλά μεστό έργο προσεγγίζει το ποίημα «Απ’ τες εννιά…» του Κ. Π. Καβάφη μέσα από ένα νευροεπιστημονικό πρίσμα: επιχειρεί να αντιστοιχίσει την εμπειρία τού «πώς πέρασε ο χρόνος» με τους υποκείμενους νευροψυχολογικούς και νευροβιολογικούς εγκεφαλικούς μηχανισμούς της αντίληψης του χρόνου.