Ο ΗΛΙΘΙΟΣ

Ο Ντοστογιέβσκη εμπνεύστηκε τον «Ηλίθιο» στις όχθες του Έλβα και τον τέλειωσε στις όχθες της λίμνης Λεμάν. Το μυθιστόρημα αυτό, που ακόμα κι ο τίτλος του είναι μια ηθελημένη πρόκληση ενάντια στη διανοουμενίστικη υπεροψία, καταπιάνεται με το πιο τραχύ απ' όλα τα προβλήματα: να ζωγραφίσει τον δίκαιο, τον απόλυτα καλόν άνθρωπο.

Ο Ντοστογιέβσκη διάλεξε για ήρωα έναν «πτωχό τω πνεύματι», «ότι αυτοίς εστίν η βασιλεία των ουρανών». Και δανείζει στον πρίγκιπα Μίσκιν την πιο αλγεινή του εμπειρία: την ίδια του την αναπηρία, την επιληψία. Μ' αυτά τα εφόδια, αυτός ο αγνός αθώος -Δον Κιχώτης, όχι πια κωμικός, μα σοβαρός- αφήνει την κλινική της Ελβετίας όπου «θεραπευόταν» κι έρχεται να κηρύξει στη Ρωσία, αψηφώντας το σκάνδαλο και τη γελοιότητα, έρχεται να ευαγγελίσει και να βάλει σε πράξη τη μίμηση του Χριστού, πριν βυθιστεί για πάντα στην άβυσσο της παραφροσύνης.

Γιατί αυτός ο αγνός, αυτό το αγγελικό πλάσμα, που στέκει μακριά απ' την ανδρική φύση, συντρίβεται -μοιράζοντας απλόχερα τη συμπόνια- επειδή ώθησε τον ουράνιο έρωτα πέρα απ' τα όρια του ανθρώπου. Απ' την πρώτη στιγμή που θ' αντικρίσει τη βασανισμένη μορφή της Ναστάσιας Φιλίπποβνας, σε μια φωτογραφία, είναι χαμένος. Έχει πληγωθεί από μια συμπόνια πιο δυνατή κι απ' το πάθος.