Ο ΑΘΩΟΣ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

Ο όρος «εθνικισμός» στην καθημερινότητά μας έχει δύο διαφορετικές έννοιες που συχνά συγχέονται. Η πρώτη αναφέρεται σε μια «αθώα» κοινωνική συναίνεση γύρω από μια εθνική ταυτότητα. Είναι αυτή που εξασφαλίζει σε μια ομάδα ανθρώπων την πίστη ότι αποτελούν ένα έθνος. Η άλλη έννοια αναφέρεται σε ένα είδος πολιτικού προγράμματος ορισμένων μελών του έθνους. Όταν αυτό το πρόγραμμα είναι επιθετικό ή ξενοφοβικό, χαρακτηρίζεται «εθνικιστικό», «κακό» και κάποτε ρατσιστικό.

Αλλά ο δήθεν αθώος εθνικισμός φέρει όλα τα συστατικά που χρειάζονται για να αναβιώσει «ο κακός εθνικισμός» όταν η συγκυρία προσφέρεται: τους εθνικούς μύθους στους οποίους κυριαρχεί το «εμείς - οι άλλοι», τις ανάλογες ιστορικές αναφορές μέσα σε μια εθνική ιστοριογραφία, τη σχετική «εθνική» παιδεία, την εθνική αυταρέσκεια («είμαστε οι καλύτεροι»), την ξενοφοβία («μας αδίκησαν», «κινδυνεύουμε»), το φετίχ του εθνικού συμφέροντος. Στο βαθμό που θεωρούμε ότι μόνο ο επιθετικός εθνικισμός είναι το πρόβλημα, δεν καταπολεμούμε το ίδιο το εθνικιστικό υπόδειγμα αλλά μόνο μία έκφανσή του. Το να καταγγέλλεται π.χ. η Χρυσή Αυγή και να αποσιωπώνται η εθνική ιστοριογραφία, η εθνοκεντρική παιδεία, η πατριωτική λογοτεχνία, ο «εθνικός» πολιτικός ή εκκλησιαστικός λόγος κ.ά. είναι μια υποκριτική συμφιλίωση με τον εθνικισμό ή στην καλύτερη περίπτωση μια εθνική τύφλωση. Φαινομενικά αθώες λειτουργίες, όπως μια πινακίδα που καλωσορίζει τους τουρίστες «στην πιο φιλόξενη χώρα του κόσμου», ένα παραμύθι σε ένα παιδικό βιβλίο, ένα τραγούδι σε οικογενειακό γλέντι, ένα σίριαλ στην τηλεόραση, ένας τίτλος εφημερίδας ή ένας ποδοσφαιρικός αγώνας μπορεί να καλλιεργούν και να αναπαράγουν εθνικιστικά μηνύματα.

Σε αυτά, τα οποία συνήθως μας διαφεύγουν, αναφέρεται το βιβλίο. Τόσο οι Έλληνες όσο και οι Τούρκοι αναλυτές καταπιάνονται εδώ με τον «δικό τους» εθνικισμό. Κάποιοι γράφουν και για τις δύο πλευρές, συγκριτικά. Αλλά κανένα κείμενο δεν αναφέρεται μόνο στον εθνικισμό του Αλλου. Μια τέτοια προσέγγιση είναι το χόμπι των εθνικιστών.