ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΙΑ ΕΙΔΗ ΟΜΟΡΦΙΑΣ

Με αφορμή τη ζωγραφική του Γιώργου Ξένου, τα δύο δοκίμια του τόμου συνθέτουν μια Εισαγωγή στη Νευροεπιστήμη του Ωραίου, καθιστάμενα έτσι Προλεγόμενα σε κάθε αξιόπιστη μελλοντική αισθητική θεωρία, ακόμη και εκ μέρους της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Ένα φάντασμα πλανιέται απειλητικά πάνω από τη νοόσφαιρα των ψευδαισθήσεών μας, επικρέμαται ως δαμόκλειος σπάθη υπεράνω των συλλογικών ψευδαισθήσεων της ανθρωπότητας. Είναι το φάντασμα της Νευροεπιστήμης. Μια μεγαλειώδης επανάσταση ανθρωπογνωσίας, η οποία συντελείται ήδη παγκοσμίως, αν και αφανώς, αφώνως. Οι ριζοσπαστικές νευροεπιστημονικές ανακαλύψεις για τη φύση και τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου εξηγούν, πέραν των κρίσιμων ζητημάτων της Ελευθερίας και της Αλήθειας, γιατί η γέννηση του Ωραίου στην Τέχνη δεν υπακούει σε συμπαντικά πρότυπα ομορφιάς, όπως οραματιζόταν ο Πλάτωνας, ούτε είναι αμιγώς ενσυνείδητη, όπως ήλπιζε ο Καντ. Τουναντίον, η ιστορία της αισθητικής, με τα ψηφιακώς νευροαπεικονιζόμενα Τρία Είδη Ομορφιάς, καθορίζεται από την ενστικτώδη εξοικονόμηση ενέργειας και τον υποσυνείδητο «ναρκισσισμό» των νευρώνων μας (στο Πρώτο Είδος Ομορφιάς) και από τον ευφυώς κλιμακούμενο απολαυσιογόνο αναστοχασμό (στα άλλα δύο είδη Ωραίου).

Ο πλέον εμβριθής αναστοχασμός δημιουργεί –επιτρέπει να αναδυθεί ηλεκτροχημικά, κατακλύζοντάς μας με σπάνιες συγκινήσεις και ιδέες– το ύψιστο Τρίτο Είδος Ομορφιάς, όπως ακριβώς συμβαίνει στην εκρηξιγενώς πρωτόπλαστη τέχνη του Γιώργου Ξένου, ένα υπόδειγμα αποκαλυπτικής καλλιτεχνίας, αφού δεν συντελείται ως απλή απόρροια δεξιότητος αλλά δέοντος. Τέχνη ύψιστης νευρωνικής επεξεργασίας, η οποία επιτυγχάνει να «εξάγει το ον άνθρωπος από την κρυπτότητά του», όπως θα συνηγορούσε ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, έστω και αν ο ίδιος διατεινόταν πως η γλώσσα είναι ένα κουρέλι δημοσίας χρήσεως. Ούτως ή άλλως, ο Γιώργος Ξένος εκτός γλώσσας δείχνει τον δρόμο. Και ο δρόμος του είναι δύσκολος. Μόνον έτσι όμως εξασφαλίζεται πάντα και παντού, σε κάθε πολιτισμό, σε κάθε κουλτούρα ή υποκουλτούρα, η άρνηση υποταγής στην αισθητική ισοπέδωση, στον κατώτατο κοινό παρονομαστή του γούστου, ο οποίος δεν είναι η ελάχιστη εγγενής δυνατότητα για ομορφιά, αλλά απλώς η μέγιστη ευκολία.

Στην κοινωνική μας ζωή και στον πολιτισμό εν γένει, η ευκολία ή η δυσκολία είναι που καθορίζουν πρωτίστως τη συμπεριφορά και την ταυτότητά μας, την προσωπική και τη συλλογική. Και είναι η λίαν ευκόλως καθοριζόμενη συμπεριφορά και ταυτότητα εκείνες που καθορίζουν με τη σειρά τους καταλυτικά την αλλοφοβία, τον ρατσισμό, τον φονταμενταλισμό, τη μισαλλοδοξία, τη βία. Η βία δεν είναι το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο; Ωστόσο, τον βράχο τον σώζει πάντα ο βλαστός.