ΚΟΚΚΙΝ ΑΧΕΙΛΙ ΕΦΙΛΗΣΑ

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΦΙΛΙΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΑΝ ΥΠΕΡΒΟΛΗ

Ένα από τα πιο αγαπημένα δημοτικά τραγούδια εξεικονίζει με τρόπο συναρπαστικό το ταχύτατο ταξίδι του φιλιού. του κόκκινου φιλιού, από τα χείλη που σμίγουν στην πλάση που φιλοξενεί τους ερωτευμένους και πανηγυρίζει μαζί τους: Κόκκιν αχείλι εφίλησα κι έβαψε το δικό μου, / και στο μαντίλι το 'συρα κι έβαψε το μαντίλι, / και στο ποτάμι το 'πλυνα κι έβαψε το ποτάμι, / κι έβαψε η άκρη του γιαλού κι η μέση του πελάγου. / Κατέβη ο αϊτός να πιει νερό κι έβαψε τα φτερά του, / κι έβαψε ο ήλιος ο μισός και το φεγγάρι ακέριο.

Οι έξι στίχοι, που διασώθηκαν σε ποικίλες παραλλαγές, έχουν μακρά φιλολογική, λαογραφική και λογοτεχνική ιστορία, στην οποία εμπλέκονται μεγάλα ονόματα της λογιοσύνης και της ποίησης. Ανάμεσά τους ο Κοραής, ο Φωριέλ, ο Ν.Γ. Πολίτης, ο Κρυστάλλης, ο Ψυχάρης, ο Αποστολάκης, ο Σεφέρης, ο Τσάτσος, ο Φώτος Πολίτης, ο Βρεττάκος.

Στο επίκεντρο του διαλόγου βρέθηκαν ζητήματα που μας απασχολούν και σήμερα: η ιδιαιτερότητα της δημοτικής ποίησης, η στάθμιση της αξίας της με ζύγια αμιγώς λογοτεχνικά και το δικαίωμα της ποίησης εν γένει, ανώνυμης και προσωπικής, να ιστορεί τα αισθήματα και τις ιδέες της ανοίγοντας δρόμους που την απομακρύνουν από την ασφάλεια της «λογικής» πεπατημένης. Η φυσικότητα με την οποία ο λαϊκός δημιουργός εμπιστεύτηκε την υπερβολή, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το τραγούδι του ακάθεκτου κόκκινου φιλιού, ετοίμασε τραγούδια που πιθανόν θα σαγήνευαν τους υπερρεαλιστές, Έλληνες και ξένους, αν τα γνώριζαν έγκαιρα σε όλη την έκτασή τους.

Κάποια άλλης κατηγορίας δημοτικά τραγούδια, στα οποία επίσης αναφέρεται ο ανά χείρας τόμος, θα μπορούσαν να προκαλέσουν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των πρωτοπόρων της ψυχανάλυσης, αν -και πάλι- τα γνώριζαν έγκαιρα. Αίφνης, ο Σίγκμουντ Φρόυντ, που γνώριζε τον "Οιδίποδα τύραννο" του Σοφοκλή, ίσως σκεφτόταν ότι ο όρος «οιδιπόδειο σύμπλεγμα» δεν καλύπτει με πληρότητα και διαύγεια τις σκέψεις του. Ο Οιδίποδας και η Ιοκάστη δεν γνωρίζονταν. Αντίθετα, σε ολόκληρο κύκλο δημοτικών τραγουδιών το «οιδιπόδειο» είναι ενεπίγνωστο, εκδηλώνεται δε με τέτοια επιθετικότητα από τη μητρική πλευρά ώστε συνταράζονται τα ιερά, ο ουρανός κι η θάλασσα. Αποκαλυπτικές για το βάρος που αποδίδει η λαϊκή σκέψη στο «οιδιπόδειο» κρίμα είναι οι παραλλαγές όπου η πραγμάτωση της μητρο-υιικής σχέσης απολήγει με τριπλό θάνατο (άλλη κάθαρση δεν προβλέπεται), αλλά και οι παραδόσεις στις οποίες Οιδίποδας, ενσυνείδητος, είναι ο Ιούδας.