ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

Στο Γνώση και Διαφέρον, κεντρικό έργο της πρώτης περιόδου του, Γιούργκεν Xάμπερμας αποπειράται να εκθέσει συστηματικά την ιστορία του επιχειρήματος. Η ανάλυση έχει ως αφετηρία τον Kαντ, γιατί δημιουργείται, κατά τον συγγραφέα, ένας τύπος μη-αντικειμενιστικής θεμελίωσης, που θέλει να εμφανίζεται ως γνωσιοθεωρία, χωρίς να αποκλείει αυθαίρετα τον στοχασμό. Οι επίγονοι του Kαντ θεωρούν ότι τόσο οι υπερβατολογικές προϋποθέσεις, όσο και το ίδιο το «υποκείμενο» της γνώσης δεν είναι δεδομένα, αλλά παράγωγα της αυτογνωσίας.

Ο Mαρξ παρακάμπτει το πρόβλημα της απόλυτης αρχής, ανάγοντας την ιστορία της δημιουργίας των συστατικών στοιχείων της δυνατής εμπειρίας στη διαδικασία της κοινωνικής αναπαραγωγής του είδους. Ο θετικισμός με τους Kοντ και Mαχ εγκαταλείπει τελείως -προς όφελος του αντικειμενισμού- το αίτημα για στοχαστική θεμελίωση της γνώσης. Παράλληλα με τον θετικισμό αναπτύσσονται, ωστόσο, οι πρώτες προσπάθειες για μια θεωρία των επιστημών που θα θεμελιώνεται υπερβατολογικά, όχι όμως σ' ένα «υποκείμενο» αποκομμένο από τη Φυσική Ιστορία δημιουργίας και την κοινωνική ιστορία διαμόρφωσης του ανθρώπινου είδους. Ο Πηρς διερευνά το πραγματολογικό κι ο Nτίλταϋ το επικοινωνιακό a priori της γνώσης. Με την ψυχανάλυση, τέλος, δημιουργείται, κατά τον Xάμπερμας, μια επιστήμη που κάνει χρήση του αυτοστοχασμού, περιορίζοντας τόσο την προσληπτική ικανότητα όσο και τη δράση του κοινωνικού ατόμου.

Στον παρόντα τόμο προσπαθήσαμε να καλύψουμε τα δύο πεδία της πρώιμης προβληματικής του Xάμπερμας -δηλαδή, τη γνωσιοθεωρία και την κοινωνική θεωρία-, καθώς και τη μεταξύ τους σχέση. Όπως δηλώνει ο ίδιος, το 1968: «μόνον ως κοινωνική θεωρία μπορεί να συγκροτηθεί μιά ριζοσπαστική γνωσιοθεωρία».