ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΚΑΙ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ

Δυσμορφία, αθυροστομία, πείνα, ξυλοδαρμοί, "θάνατοι" και "νεκραναστάσεις", "τρέλα", καλαμπούρια "χωρίς νόημα": τα στοιχεία αυτά δεν επανέρχονται κατά τύχη στη λαϊκή κωμωδία όλων των τόπων και των εποχών. Συγκροτούν ένα σύστημα, μια συμβολική γλώσσα, η οποία ριζώνει στη λαϊκή γιορτή - στον τύπο λαϊκής γιορτής που ονομάζουμε σήμερα "καρναβάλι" και όπου φωλιάζει το γενεσιουργό κύτταρο του παραδοσιακού γελωτοποιού.

Αυτήν τη γλώσσα εξερευνά εδώ ο Γιάννης Κιουρτσάκης. Ξεκινώντας από τη θεωρία του Ρώσου στοχαστή Μπαχτίν για το λαϊκό γέλιο στον Μεσαίωνα, επιχειρεί ένα μακρύ ταξίδι στον χρόνο και στον χώρο που μας αποκαλύπτει βαθμιαία, μέσ' από την πολυμορφία των συγκεκριμένων εκδηλώσεων, τον θεμελιώδη κώδικα του "καρναβαλιού". Και στο φως αυτού του κώδικα κάθε "δρώμενο", κάθε καλαμπούρι, κάθε "ανοησία" του Καραγκιόζη αποκτά ένα ανυποψίαστο νόημα. Ένα νόημα που παραπέμπει πάντα στην τελετουργική ρίζα του γέλιου - στην αρχέγονη "φιλοσοφία" της γιορτής για το σώμα και τη φύση, τη ζωή και τον θάνατο, τη φθορά και την ανανέωση, τη σχετικότητα κάθε "σοβαρής" αλήθειας, και την κρυφή ενότητα των αντιθέσεων. Ένα νόημα που δεν παύει ωστόσο να μεταμορφώνεται, καθώς ο κόσμος ο οποίος αναπλάθει κατ' εικόνα του τον σκιερό γελωτοποιό καθρεφτίζεται κατ' ανάγκην στη γλώσσα του και τη φροντίζει με τις δικές του εμπειρίες, τη δική του ιδεολογία.

Έτσι, η παρούσα μελέτη, που εξετάζει πρωταρχικά τη γιορτή, το γέλιο και το θέατρο ως διεθνικά και διαχρονικά φαινόμενα, οδηγείται λίγο λίγο στη νεότερη Ελλάδα και στους Νεοέλληνες: στο νεοελληνικό πρόσωπο που κρύβεται και συνάμα φανερώνεται πίσω από το προσωπείο του κωμικού ήρωα. Και οι πολλαπλές προσεγγίσεις του συγγραφέα -ο οποίος συνδυάζει τη συγκέντρωση ενός πλούσιου λαογραφικού υλικού με τη σημειολογική ερμηνεία του, τη δομική μέθοδο με την ιστορική ματιά, τα διδάγματα της θρησκειολογίας μ' εκείνα της ψυχανάλυσης, την κοινωνιολογική προσπέλαση με τη θεατρολογία και τη θεωρία της λογοτεχνίας με τον φιλοσοφικό στοχασμό- συγκλίνουν σε μια μοναδική αναζήτηση που μπορεί να συνοψιστεί με τον όρο πολιτιστική ανθρωπολογία: σε τελευταία ανάλυση, το βιβλίο αυτό είναι ένας λόγος για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του - ένας λόγος για μας και τη ζωή μας.