ΗΘΙΚΗ

Η Ηθική είναι το έργο που συνέγραφε τα τελευταία χρόνια της ζωής του και άφησε ανολοκλήρωτο ο "αναρχικός πρίγκιπας" Πιοτρ Κροπότκιν (1842-1921). Γράφει στα Απομνημονεύματά του ο επαναστάτης (τροτσκιστής) Βίκτορ Σερζ: "Τον Φεβρουάριο του 1821 πέθανε στο Ντημήτροβο ο γηραιός Κροπότκιν. Δεν είχε θελήσει να τον επισκεφθώ, επειδή φοβόμουν μία οδυνηρή συνάντηση. Πίστευε ακόμη ότι οι μπολσεβίκοι είχαν πάρει χρήματα από τους Γερμανούς κτλ. Ξέροντας ότι ζούσε μες στο κρύο και στο σκοτάδι, γράφοντας την Ηθική και παίζοντας για ξεκούραση λίγο πιάνο, του είχαμε στείλει, οι φίλοι μου κι εγώ, ένα μεγάλο δέμα με κεριά. Γνώριζα τι έγραφε στις επιστολές του στον Λένιν για την κρατικοποίηση των βιβλιοθηκών και τη μισαλλοδοξία. Αν μια μέρα δημοσιευθούν, θα δούμε με τι σθένος κατάγγελλε ο Κροπότκιν τους κινδύνους της καθοδηγούμενης σκέψης.

Πήγα στη Μόσχα για την κηδεία του, στις 10 Φεβρουαρίου, και ήταν μέρες συγκινητικές, με τσουχτερό κρύο, τον καιρό της μεγάλης πείνας. Ήμουν το μοναδικό μέλος του Κομουνιστικού κόμματος που οι αναρχικοί δέχονταν σαν σύντροφο. Γύρω από τη σορό του, που εκτέθηκε σε προσκύνημα στο Σπίτι των Συνδικάτων στην αίθουσα με τους κίονες, γίνονταν συνεχώς επεισόδια, παρά την καλοπροαίρετη διακριτικότητα του απεσταλμένου των μπολσεβίκων Κάμενεφ. Η σκια της Τσεκά ήταν παντού, αλλά το πλήθος συνέρρεε πυκνό και φλογερό, η κηδεία μετατράπηκε σε εντυπωσιακή διαδήλωση. Ο Κάμενεφ είχε υποσχεθεί ότι θα ελευθέρωνε για μια μέρα όλους τους φυλακισμένους αναρχικούς. Έτσι, ήρθαν και στήθηκαν ως τιμητική φρουρά στη σορό ο Ααρον Μπάρον και ο Γυαρτσούκ. Ο Κροπότκιν έμοιαζε με κοιμώμενο μάγο, ενώ οργισμένες φωνές γύρω του έλεγαν ότι η Τσεκά δεν τήρησε την υπόσχεσή της, ότι στις φυλακές θα αποφάσιζαν απεργία πείνας, ότι θα συλλαμβάνονταν ο τάδε και ο δείνα, ότι στην Ουκρανία συνεχίζονταν οι τουφεκισμοί... Για μια μαύρη σημαία, για μια ομιλία, γίνονταν σχοινοτενείς διαπραγματεύσεις, που εξόργιζαν τον κόσμο. Η μακρά πομπή, περιφρουρούμενη από φοιτητές που σχημάτιζαν αλυσίδα πιασμένοι χέρι-χέρι, βάδισε προς το κοιμητήριο Νόβο Νιεβίτσι με τραγούδια και μαύρες σημαίες, με συνθήματα ενάντια στη νέα τυραννία. Στο κοιμητήριο, ένας χλομός χειμωνιάτικος ήλιος. Ο λάκκος είχε ανοιχθεί κάτω από μία ασημένια σημύδα. [Στον κορμό της κάποιος χάραξε: Ενθάδε κείται ο Π. Α. Κροπότκιν.]

Ο (εκπρόσωπος της Κ. Ε. των μπολσεβίκων) Μοστοβένκο και ο (εκπρόσωπος της Ε. Ε. της Διεθνούς) Ροσμέρ μίλησαν συμφιλιωτικά. Ο Ααρόν Μπάρον, που συνελήφθη στην Ουκρανία και θα επέστρεφε το βράδυ στη φυλακή (για να μην ξαναβγεί ποτέ πια) όρθωσε το ισχνό κορμί του. Γενειοφόρος, με χρυσά γυαλιά, διαμαρτυρήθηκε με σθένος ενάντια στον νέο δεσποτισμό, ενάντια στους δήμιους που δούλευαν στα υπόγεια, ενάντια στην ατίμωση του σοσιαλισμού, ενάντια στην κυβερνητική βία που τσάκιζε την επανάσταση. Με τόλμη και πάθος, θαρρείς πως έσπερνε καινούργιες θύελλες. Η κυβέρνηση ίδρυσε ένα Μουσείο Κροπότκιν, έδωσε σε σχολεία το όνομα του Κροπότκιν και υποσχέθηκε να εκδώσει τα έργα του. Στις 28 Φεβρουαρίου ξέσπασε η εξέγερση της Κρονστάνδης".