ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Σε ένα ταξίδι στον χρόνο που εκκινεί από τους μεσαιωνικούς νομικούς κώδικες και ολοκληρώνεται με το ευρωπαϊκό (κοινοτικό-ευρωενωσιακό) δίκαιο παρουσιάζεται, με τον κατά το δυνατόν περιεκτικότερο και πληρέστερο τρόπο, η ιστορία του ευρωπαϊκού δικαίου, με άξονα την διαδικασία του εξορθολογισμού και της εκκοσμίκευσής του. Η προοδευτική αυτή πορεία αποτελεί τον καθοδηγητικό μίτο της αφήγησης, η οποία εκδιπλώνεται μέσα από μία πληθώρα νομικών γεγονότων, ρευμάτων σκέψης και ιδεών που διαμόρφωσαν το ευρωπαϊκό δίκαιο.

Στόχος του συγγραφέα είναι η ανάδειξη των τομών, των ασυνεχειών, των προοδευτικών και των οπισθοδρομικών κινήσεων μέσα από τις οποίες διήλθε το ευρωπαϊκό δίκαιο. Τα θεμέλια του τελευταίου ετέθησαν με τους μεσαιωνικούς κώδικες των γερμανικών φύλων, η κρισιμότερη ωστόσο τομή του αποτελεί αναμφίβολα η αναγέννηση του ρωμαϊκού δικαίου και η γένεση του κανονικού δικαίου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας τον 11ο αιώνα, έναν αιώνα αναγεννητικό για το σύνολο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Κατά την πρώιμη νεωτερικότητα, με την ανάδυση των απολυταρχικών καθεστώτων, εκδηλώνονται οι πρώτες προσπάθειες κατάργησης του φεουδαλικού δικαίου με οχήματα το βασιλικό και το «αστικό» δίκαιο των πόλεων.

Σε αντίθεση με το ποινικό δίκαιο που εκτραχύνεται, στο ιδιωτικό δίκαιο η διαθήκη και το δίκαιο των συμβάσεων στην βάση της αρχής της συναίνεσης επικρατούν σταδιακά σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο, καταργείται δε η μεσαιωνική τυποκρατία. Με το κλασσικό φυσικό δίκαιο του 16ου αιώνα διατυπώνεται το πρόταγμα της ισότητας των ανθρώπων και η ανάγκη σφυρηλάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην βάση γενικών φιλοσοφικών αρχών καθοδηγητικών της νομικής πράξης. Απότοκο των θεωριών του φυσικού δικαίου και των γενικότερων ιδεών της εποχής του Διαφωτισμού αλλά και της Γαλλικής Επανάστασης αποτελούν η εκπόνηση συνταγμάτων και η θεμελίωση των αρχών της διάκρισης των εξουσιών και του κοινοβουλευτισμού τον 19ο αιώνα, έναν αιώνα που θα δει την γένεση του διοικητικού δικαίου και έναν σχετικό εξανθρωπισμό του ποινικού δικαίου με την κατάργηση της ποινικής δικονομίας της Ιεράς Εξέτασης.

Τον ίδιο αιώνα διευρύνεται και η ελευθερία σύναψης συμβάσεων, με τους ναπολεόντειους κώδικες και τον γερμανικό Πανδεκτισμό να κυριαρχούν στο ιδιωτικό δίκαιο. Το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα σφραγίζεται από την κατάργηση του συνταγματικού δικαίου και την εφαρμογή ενός απάνθρωπου ποινικού δικαίου από τα ολοκληρωτικά φασιστικά και ναζιστικά καθεστώτα. Μία ανωμαλία που αποκαθίσταται μεταπολεμικά με την παλινόρθωση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και του συνταγματισμού, με ιδιαίτερη έμφαση στην διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και με μέσο ένα εξελιγμένο διοικητικό δίκαιο. Αλλά και το ιδιωτικό δίκαιο καθίσταται κοινωνικότερο μέσα από τον περιορισμό της ελευθερίας των συμβάσεων, την θέσπιση του πολιτικού γάμου και του διαζυγίου, την νομική, τουλάχιστον, εξίσωση ανδρών και γυναικών, και την χειραφέτηση των τελευταίων χάρη στην ρωσική επαναστατική νομοθεσία. Το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα σφραγίζεται από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την παραγωγή του ευρωενωσιακού δικαίου, την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και μία επικίνδυνη στροφή, στα τέλη του αιώνα, προς την ασύδοτη φιλελευθεροποίηση θεσμών, αρχών, και ιδεών.