Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΩΝ ΚΒΑΝΤΑ

Η πρόκληση να κατανοηθεί το νόημα της κβαντομηχανικής -το να συνδεθεί με τον οικείο κόσμο και τα ζητήματά του -ήταν ένα από τα μεγάλα προβλήματα της διανόησης στην αρχή του εικοστού αιώνα. Ενώ μπορεί να είναι αδύνατο να διδαχτούν οι μη επιστήμονες τη φυσική και τα μαθηματικά της κβαντομηχανικής, είναι δυνατό να καταδείξουμε τα εννοιακά της προβλήματα ή αινίγματα και να εντοπίσουμε τους συσχετισμούς που έκαναν οι καλλιτέχνες και οι συγγραφείς. Σε όσα ακολουθούν, χρησιμοποιούμε σύντομες αναφορές στη θεωρία των κβάντων για να εξηγήσουμε πώς οι όροι και οι εικόνεςτης άρχισαν να εμφανίζονται στην τέχνη, στη λογοτεχνία και στην καθημερινή γλώσσα, ο ένας μετά τον άλλον, ο καθένας με τον τρόπο του. Το βιβλίο ξεδιπλώνεται σαν μια μεγάλη ιστορία που αποτελείται από μια σειρά αλληλένδετων μικρών ιστοριών. Μετά από κάθε κεφάλαιο και προτού να ξεκινήσουμε το επόμενο, προσφέρουμε ένα ιντερλούδιο που δίνει τεχνικές λεπτομέρειες ή αναφέρει σχετικά θέματα που δεν καλύψαμε στο κυρίως κείμενο. Μερικοί αναγνώστες και αναγνώστριες ίσως προτιμήσουν να παραλείψουν αυτές τις διατριβές και μπορούν να το κάνουν χωρίς να χάσουν τον ειρμό τους.

…Το κβάντο, έγραψε στο Nature, εισάγει μια «ουσιαστική ασυνέχεια», μια έμφυτη αβεβαιότητα μέσα στις ατομικές διαδικασίες, «εντελώς ξένη προς τις κλασικές θεωρίες». Το πώς προσεγγίζουμε τα ατομικά φαινόμενα αλλάζει ουσιαστικά το πώς μας εμφανίζονται. Έχει σημασία αν πρώτα κοιτάζουμε τη θέση τους ή την ορμή τους. Είναι σάμπως τα ατομικά φαινόμενα να είναι κάτι αφηρημένο και αν ρυθμίσουμε τα όργανά μας για να βρούμε σωματιδιακή συμπεριφορά, τη βρίσκουμε –αλλά αν τα ρυθμίσουμε για κυματική συμπεριφορά, πάλι θα τη βρούμε. Το στήσιμο των οργάνων μας -αυτό που ο Bohr αποκάλεσε «συντελεστές παρατήρησης» -επηρεάζει, όχι μόνον την επιστημολογία, αλλά και την οντολογία.