ΕΙΝΑΙ ΗΘΙΚΟΣ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ;

Είναι ηθικός ο καπιταλισμός; Είναι ηθικό ένα οικονομικό σύστημα σταθερά προσανατολισμένο στην αρχή «το χρήμα πάει στο χρήμα»; Τι εννοούμε με τον όρο «ηθική της επιχείρησης»;

Στο συγκεκριμένο βιβλίο, το οποίο αποτελεί μια αναθεωρημένη και επαυξημένη έκδοση κειμένων του από διαλέξεις σ’ ένα ετερογενές ακροατήριο (φοιτητές και καθηγητές εμπορικών σχολών, μέλη τεχνικών συλλόγων, στελέχη επιχειρήσεων, κ.ά.), ο φιλόσοφος Αντρέ Κοντ-Σπονβίλ εξετάζει, με εύληπτο τρόπο, τον καπιταλισμό μέσα από το πρίσμα μιας σύγχρονης ηθικής φιλοσοφίας. Όπως υποστηρίζει, από τη στιγμή που όλοι μετέχουμε σ’ ένα οικονομικό σύστημα, το οποίο, άλλοι υπερθεματίζουν ως το μόνο βιώσιμο και άλλοι καταδικάζουν στο όνομα ηθικών αξιών, κανείς δεν ξεφεύγει ούτε από την ηθική ούτε από τον καπιταλισμό. Ιδίως, με την επάνοδο τα τελευταία χρόνια ενός λόγου περί ηθικής που εξηγείται βάσει των εξής στοιχείων: τη μετάβαση από τη γενιά των «εξηνταοχτάρηδων» στη σύγχρονη γενιά και τη συνεπακόλουθη κρίση στο χώρο της πολιτικής, την κατάρρευση του σοβιετικού συνασπισμού και τον αμφιλεγόμενο «θρίαμβο του καπιταλισμού», τον «κοινωνικό θάνατο του Θεού», την αδυναμία θεμελίωσης της κοινωνικής συνοχής βάσει της θρησκείας.

Επιχειρώντας να απαντήσει στο ερώτημα περί ηθικότητας του καπιταλισμού, ο Σπονβίλ πραγματεύεται το πρόβλημα των ορίων στο σύγχρονο κόσμο («Ποια είναι τα όρια για την οικονομία;» Ποια είναι τα όρια για τον καπιταλισμό;» «Ποια είναι τα όρια για την αγορά και το νόμο της αγοράς;»), καθώς και της διάκρισης (ή / και της σύγχυσης) ανάμεσα στις τάξεις. Στηριζόμενος στη διάκριση του Πασκάλ (η τάξη του σώματος, η τάξη του πνεύματος ή της λογικής, η τάξη της καρδιάς ή της ευσπλαχνίας), σκιαγραφεί τις εξής τέσσερις: την τεχνοεπιστημονική τάξη (ή οικονομικοτεχνοεπιστημονική που δομείται εσωτερικά από την αντίθεση του εφικτού και του ανέφικτου), τη νομικοπολιτική τάξη (η οποία δομείται εσωτερικά από την αντίθεση του εννόμου και του εκνόμου), την τάξη της ηθικής (το καθήκον, η απαγόρευση) και του ήθους, την τάξη της αγάπης.

Όπως σημειώνει ο Σπονβίλ, το λάθος του Μαρξ ήταν ότι κατά βάθος ήθελε να αναγορεύσει την ηθική σε οικονομία. Ο ίδιος διατείνεται ότι ο καπιταλισμός δεν είναι ηθικός, δεν είναι όμως και ανήθικος. Είναι αήθικος (amoral). Δεν είναι η ηθική που καθορίζει τις τιμές· είναι ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης. Δεν είναι η αρετή που παράγει αξία· είναι η εργασία. Δεν είναι το καθήκον που διέπει την οικονομία· είναι η αγορά. Ο καπιταλισμός δεν αποτελεί εξαίρεση: είναι εξ ορισμού θεμελιωμένος στο να παράγει με τον πλούτο, περισσότερο πλούτο. Αν δεχτούμε τη θέση περί ριζικής αηθικότητας του καπιταλισμού, εκείνο που έχει σημασία είναι να αναλάβουμε τις ευθύνες μας –επαγγελματικές, ηθικές, πολιτικές- μπροστά στις προκλήσεις της εποχής μας.