ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΓΡΑΝΑΖΙΑ

Στο κλασικό αυτό δοκίμιο, ο Σάμπατο καταπιάνεται με μια κριτική επισκόπηση του φαντασιακού της Προόδου, διατρέχοντας ολόκληρη την ιστορία του δυτικού πολιτισμού: από τις αντινομίες της Αναγέννησης, τις αμφισημίες της επιστημονικής εξέλιξης και την κρατική συγκεντροποίηση, ως την παντοδυναμία του Μεγάλου Μηχανισμού, τις αυταπάτες της σύγχρονης τέχνης, αλλά και τα όρια των κινημάτων του Ρομαντισμού και του Υπερρεαλισμού. Ο Αργεντινός λογοτέχνης καταδεικνύει το δράμα του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος παλεύει με τα θεριά που δημιούργησε, θύμα των αφαιρέσεων που ο ίδιος επινόησε. Και σκιαγραφώντας τον απανθρωπισμό στον οποίο οδηγεί η αλαζονική πίστη στο ποσοτικά μετρήσιμο, δεν διστάζει να καταγγείλει την αχαλίνωτη εκμηχάνιση του πολιτισμού μας, καθώς απειλεί με εξόντωση την ίδια την ανθρώπινη φυλή.

«Όπως ακριβώς η μηχανή άρχισε να χειραφετείται από τον άνθρωπο και να εναντιώνεται σε αυτόν, έχοντας μετατραπεί σε ένα ανώνυμο τέρας, ξένο προς την ανθρώπινη ψυχή, έτσι και η επιστήμη μετατράπηκε προοδευτικά σε έναν παγερό και απανθρωπισμένο λαβύρινθο συμβόλων. Επιστήμη και μηχανή απομακρύνονταν ολοένα και περισσότερο προς έναν μαθηματικό Όλυμπο, αφήνοντας μόνο και αβοήθητο τον άνθρωπο, που τους είχε δώσει ζωή. Ατσάλινα τρίγωνα, λογάριθμοι και ηλεκτρισμός, ημιτονοειδή κύματα και ατομική ενέργεια, σε αγαστή συνεργασία με τις πλέον μυστηριώδεις και δαιμονικές μορφές του χρήματος, οικοδόμησαν, τελικά, τον Μεγάλο Μηχανισμό, στο πλαίσιο του οποίου τα ανθρώπινα όντα κατέληξαν να είναι αφανή και ανήμπορα γρανάζια. ... Θα χρειαστεί λοιπόν, τώρα, να αποκαταστήσουμε την προγενέστερη, ανθρώπινη πλευρά της τεχνικής και της επιστήμης, να καθορίσουμε τα όριά τους, να θέσουμε τέλος στη λατρεία τους».

«Οποιαδήποτε προσπάθεια να αναχθεί η τέχνη σε αφαίρεση θα πρέπει να θεωρείται ως απόπειρα απανθρωπισμού, όχι γιατί το αφηρημένο δεν είναι και ανθρώπινο, αλλά γιατί το ανθρώπινο είναι κάτι περισσότερο από αυτό: Είναι το αφηρημένο και το συγκεκριμένο, το ορθολογικό και το ανορθολογικό, η μηχανή και η φύση, η επιστήμη και η τέχνη».