ΑΙΧΜΑΛΩΤΗ ΣΚΕΨΗ

ΝΟΜΠΕΛ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Γραμμένη στο Παρίσι, τους πρώτους ήδη μήνες της αυτοεξορίας του στη Δύση, η Αιχμάλωτη σκέψη του Μίλος, μια από τις πιο οξυδερκείς και διεισδυτικές προσεγγίσεις του σταλινισμού, προκάλεσε αρχικά την οργή και την αγανάκτηση πολλών Ευρωπαίων διανοουμένων, οι οποίοι ζούσαν ακόμη τότε τον «μήνα του μέλιτος» με τη Σοβιετική Ένωση και τα κομμουνιστικά καθεστώτα της ανατολικής Ευρώπης. Σήμερα, η Αιχμάλωτη σκέψη θεωρείται ένα από τα μείζονα έργα καταδίκης του ολοκληρωτισμού, δίπλα στο Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ, το 1984 του Όργουελ και το Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς του Σολζενίτσιν.

Η Αιχμάλωτη σκέψη ρίχνει άπλετο φως στον τρόπο με τον οποίο τα ολοκληρωτικά καθεστώτα κατορθώνουν να επιβάλλουν την απόλυτη κυριαρχία τους στη σκέψη των πολιτών, και των διανοουμένων ειδικότερα, επιστρατεύοντας άλλα μέσα, πέρα από την τρομοκράτηση και τη βία. Ανυποχώρητα υπέρμαχος της πνευματικής ελευθερίας, ο Μίλος, με το έργο του αυτό αλλά και γενικότερα, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πορεία αφύπνισης και αντίστασης των διανοουμένων στον σταλινικό δεσποτισμό, τόσο στην Πολωνία όσο και στις άλλες χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Όπως είχε γράψει ο γνωστός πολιτικός φιλόσοφος σερ Αϊζάια Μπερλίν, η «Αιχμάλωτη σκέψη αποδίδει με μοναδικό τρόπο τα πολιτισμικά συμφραζόμενα του ολοκληρωτισμού».