ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ-ΚΡΙΤΙΚΗ-ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα τελευταία χρόνια στα ελληνικά γράμματα η λέξη «θεωρία» εμφανίζεται με κάποια συχνότητα άλλοτε για να δηλώσει καινοφανείς τρόπους προσέγγισης και μελέτης του κειμένου και άλλοτε για να χαρακτηρίσει ένα σύνολο συμπεριφορών, απόψεων και ιδεών που θεωρούνται επικίνδυνες και οθνείες για την πνευματική ζωή. Ο Δημήτρης Δημηρούλης είναι από τους πρώτους που μίλησαν για θεωρητικά ζητήματα στην ελληνική κριτική και λογοτεχνία. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 επιχειρεί να συζητήσει προβλήματα και να θέσει ερωτήματα προσφεύγοντας στον θεωρητικό λόγο και ασκώντας αυστηρή κριτική, τόσο στον δήθεν άδολο εμπειρισμό της κριτικής όσο και στον φιλολογικό πραγματισμό της λογιοσύνης. Στον τόμο αυτό συγκεντρώνονται τα πιο αντιπροσωπευτικά κείμενα αυτής της δεκαετίας. Kείμενα που, πέρα από την ορθότητα ή μη των επιχειρημάτων, προσκαλούν και προκαλούν τον αναγνώστη σε μιά θεωρητική αναζήτηση όπου κυριαρχούν το πρόβλημα της λογοτεχνικής γλώσσας και το πρόβλημα της λογοτεχνικής ιστορίας.

Τα κείμενα είναι μεικτά εντούτοις, σε ορισμένα υπερισχύει ο θεωρητικός προβληματισμός (λογοτεχνικά είδη, κριτική της λογοτεχνίας, ιστορία της λογοτεχνίας), ενώ σε άλλα η εστίαση γίνεται σε συγκεκριμένα ονόματα (Δημαράς, Καβάφης, Ελύτης). Σε όλα όμως αναγνωρίζεται η επίμονη προσήλωση στη θεωρητική διερεύνηση δύο καίριων σημείων του κριτικού λόγου το ένα αναφέρεται στην ερμηνεία και το άλλο στην ιστορία: πώς και με τι διαβάζουμε τα κείμενα, πού και πώς αγκυροβολεί το νόημα, πως παρεμβαίνει η διαχρονία στην ερμηνευτική πράξη, ποιες είναι οι συνέπειες της αισθητικής ιδεολογίας. Στο πλαίσιο αυτό αναπτύσσεται και μιά σκόπιμη «πολεμική» εναντίον της ελληνικής κριτικής, στον βαθμό που συντηρεί τον λόγο της στα προσχήματα της «ελληνικότητας» και της «επιστημονικότητας».

Το «φάντασμα» του τίτλου, με την προφανή αναφορά του στον Μπουνιουέλ, συμβολοποιεί την άποψη του συγγραφέα ότι, όπως για όλα τα πράγματα, έτσι και για την θεωρία, δεν υπάρχει ένας, απόλυτος και εγγυημένος ορισμός. Γι’ αυτό ξεκαθαρίζει τη θέση του και κρατά τις αποστάσεις.