ΘΑΝΑΤΟΝ ΔΙΔΟΝΑΙ

ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

«Τι θέλει να πει στα γαλλικά θάνατον διδόναι; Πώς δίνω τον θάνατο στον εαυτό μου; Πώς τον δίνω στον εαυτό μου υπό την έννοια ότι η ρήση δίνω τον θάνατο στον εαυτό μου σημαίνει πως πεθαίνω αναλαμβάνοντας την ευθύνη του θανάτου μου, αυτοκτονώ, αλλά επίσης θυσιάζομαι για τον άλλο άνθρωπο, πεθαίνω για τον άλλο, άρα ίσως δίνω τη ζωή μου δίνοντας τον θάνατο στον εαυτό μου, αποδεχόμενος τον θάνατο που δίνεται, όπως ακριβώς μπόρεσαν να το κάνουν τόσο διαφορετικά ο Σωκράτης, ο Χριστός και μερικοί άλλοι;»
- JACQUES DERRIDA

Κεντρικός πυλώνας του βιβλίου είναι ο θάνατος και δη η ρήση «θάνατον διδόναι». Σε αυτήν τη θεματική ο Ντερριντά συνδιαλέγεται αφ? ενός με τον Πλάτωνα, τον Καντ, τον Κίρκεγκωρ, τον Xάιντεγγερ, τον Πάτοτσκα και τον Λεβινάς, αφ? ετέρου με τον Μπωντλαίρ και τον Κάφκα. Ο περί θανάτου κεντρικός πυλώνας του βιβλίου περιστοιχίζεται, κυρίως, από άλλους τρεις: την ευθύνη, τη θυσία και το μυστικό. Το νήμα που περιστρέφεται γύρω από αυτούς τους τρεις πυλώνες κατ? αρχάς εκτυλίσσεται διακλαδιζόμενο διασυνδέοντας τους χώρους της οντολογίας, της θρησκείας και της ηθικής.

Ένα θεμελιώδες ερώτημα είναι αν η έννοια της ευθύνης απέναντι στον άλλο και γενικότερα η ηθική μπορούν να υπάρξουν με ή χωρίς την προσφυγή στη θρησκεία και δη στην υπερβατικότητα ενός υπέρτατου όντος, του Θεού. Για τον Κίρκεργκωρ, τον Λεβινάς και τον Πάτοτσκα η ευθύνη στηρίζεται στην έννοια του θρησκευτικού και υπάρχει πρωτίστως για τον Παντελώς Αλλο, τον Θεό, ενώ για τον Ντερριντά αυτή είναι επίγεια καθ’ ότι αφορά στον άνθρωπο ως τον παντελώς άλλο. Για τον Χάιντεγγερ η ευθύνη περιορίζεται στην οντολογική, μη ηθική διάσταση του ελεύθερου Dasein, το οποίο ευθύνεται για την αντιμετώπιση του προσίδιου θανάτου του. Επίσης το «δίνω τον θάνατο στον εαυτό μου για τον άλλο» δεν μπορεί να αντικαταστήσει πλήρως τον θάνατο του άλλου. Ο δικός μου θάνατος προηγείται πάντοτε του θανάτου του άλλου. Αντίθετα, ο Λεβινάς και ο Ντερριντά πιστεύουν ότι ο θάνατος του άλλου είναι πρώτιστος και η αυτοθυσία μου για τη σωτηρία του δηλώνει τη δυνατότητα αντικατάστασης του θανάτου του.

Η «Θυσία του Ισαάκ» στο έργο του Κίρκεγκωρ Φόβος και τρόμος αποτελεί το παραδειγματικό παράδειγμα για τη σύνδεση της θυσίας με το μυστικό, το οποίο συνδέει τον Αβραάμ με τη θεϊκή εντολή να θυσιάσει τον αγαπημένο υιό του: ο Αβραάμ πρέπει να κρατήσει από όλους μυστικό, κρυφό αυτό το μυστικό, για να διαφυλάξει την απόλυτη σχέση του με τον Απόλυτο ’λλο, τον Θεό. Ο Ντερριντά στο ανά χείρας βιβλίο δίνει μια καινοφανή ερμηνεία του παλαιοδιαθηκικού αφηγήματος της «Θυσίας του Αβραάμ», μέσω της αποδομητικής ανάγνωσης του εν λόγω βιβλίου του Κίρκεγκωρ.

Εν κατακλείδι, στο Θάνατον διδόναι ο Ντερριντά μετατοπίζει την έννοια της ευθύνης, της θυσίας και του μυστικού από το υπερβατικό πεδίο της οντολογίας και της θρησκείας στο επίγειο πεδίο της υπερ-ηθικής, η οποία μπορεί να συγκροτηθεί χωρίς στην προσφυγή στη θρησκεία και στον Παντελώς Αλλο, τον Θεό. Επίσης εδώ, και για πρώτη φορά, ο Γάλλος φιλόσοφος καταθέτει τη δική του έννοια του Θεού.