ΣΚΗΝΕΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ΑΝΟΙΚΤΑ ΠΕΔΙΑ ΣΤΗ ΘΕΩΡΑΙ & ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

Οι αμφιβολίες αρχίζουν με τη διατύπωση της κοινής αντίληψης ότι «οι θεωρίες έρχονται και παρέρχονται, ενώ η Ιστορία μένει αναλλοίωτη». Οι θεωρίες όμως όχι μόνο δεν παρέρχονται, αλλά ριζώνουν βαθιά μέσα στη σκέψη μας, συχνά χωρίς να το συνειδητοποιούμε, και προσδιορίζουν τη στάση μας απέναντι στην επιστημονική ή την καλλιτεχνική μας δραστηριότητα.. 'Αλλοτε με τη μορφή αποθεματικών εννοιών, άλλοτε με τη δύναμη των ιδεολογικών υπολειμμάτων της νεότητάς μας, άλλοτε πάλι με το κύρος του λογοτεχνικού και του θεατρικού κανόνα ή του δεσπόζοντος επιστημολογικού παραδείγματος, οι θεωρίες υποφώσκουν στη σκέψη μας και λειτουργούν όπως οι χορδές ενός βιολιού: όσο καλό και αν είναι το ξύλο του βιολιού, όσο προσεκτική και αν είναι η κατασκευή του, οι μελωδίες θα ακουστούν μόνο με το άγγιγμα των χορδών.

Από την άλλη μεριά, ποια είναι αυτή η Ιστορία που μπορεί να συλλαμβάνεται σε έναν πανίσχυρο ενικό αριθμό, να διατηρείται αναλλοίωτη στο πέρασμα των χρόνων και στις αναταράξεις των πνευματικών ζυμώσεων και να δεσπόζει στο τέλος ως φάρος αντικειμενικότητας και ως θύλακας δεδομένων νοημάτων και αληθειών; Είναι τόσο πρόδηλο ότι υπάρχει μια τέτοια «Ιστορία»; Μήπως σε κάθε ιστορικό γεγονός εμφιλοχωρεί και μια τουλάχιστον θεωρία που το αναδεικνύει ως τέτοιο και του προσδίδει το νόημα και το βάρος του -όπως, αντιστρόφως, κάθε θεωρία, για να μην είναι απλώς μια φλύαρη αυτοανάλυση, οφείλει να στηρίζεται στα γεγονότα; ’ρα, πάνω σε αυτήν τη διαλεκτική βάση δεν θα πρέπει να πορευθούν οι θεωρητικοί και οι ιστορικοί του θεάτρου;

Αυτοί και άλλοι παρόμοιοι προβληματισμοί τροφοδοτούν τις Σκηνές της θεωρίας. Το κοσμοθέατρο, ίσως η πιο γοητευτική μεταφορά της ανθρώπινης σκέψης, είναι ένας άλλος πυρήνας στοχασμού. Είναι ο κόσμος ένα θέατρο και όλοι εμείς ηθοποιοί που παίζουμε κάποιους ρόλους; Αν και καμία θεωρία δεν μοιάζει ικανή να σβήσει τη γοητεία της θεατρικής μεταφοράς, κατά τη βαθύτερη επεξεργασία της ανακύπτουν σοβαρά αισθητικά και ηθικά ζητήματα. Πού τελειώνει η θεατρική πλαισίωση και πού αρχίζει η «πραγματικότητα»; Ποιος είναι ο μέγιστος ορισμός του θεάτρου; Ποια όρια μπορούν να τεθούν στη θεατρική πράξη; Πώς μπορεί η γνώση της θεατρικότητας της ζωής να συμβάλλει στη διάνοιξη και την εμβάθυνση της ατομικής και της κοινωνικής εμπειρίας μας;

Αυτά τα γενικά θέματα, φιλοσοφικού και ανθρωπολογικού ενδιαφέροντος, πλαισιώνονται από ειδικότερα ζητήματα της θεατρολογικής θεωρίας, όπως ο ενικός χαρακτήρας της θεατρικής παράστασης, η ενθαδικότητα και η παροντικότητά της, η κρίση του δραματικού κειμένου, η αυτονόμηση των τεχνών και η ανάδυση νέων τάσεων στο μεταμοντέρνο (ή μεταδραματικό) θέατρο, η επιστημολογική συγκρότηση της θεατρικής κριτικής, η ερμηνευτική της διάσταση και η κοινωνική της εμβέλεια. Το βιβλίο, στο τελευταίο του κεφάλαιο, κλείνει, όπως θα όφειλε να κλείσει κάθε βιβλίο θεωρίας: με πολλά ερωτήματα.