Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ

Η κλασική τέχνη της ρητορικής είναι μια "δύναμη", της οποίας η άσκηση κινείται στο πεδίο της δυνατότητας. Κοιτάζει τι μπορεί να ειπωθεί υπέρ κάθε πιθανού θέματος, από κάθε πιθανή σκοπιά. Βεβαίως, μια τέτοια διερεύνηση μπορεί να -και τελικά θα- χρησιμοποιηθεί στη σύνθεση του πραγματικού λόγου κάποιου, δηλαδή τελικά θα "μας εξυπηρετήσει" για να αποσπάσουμε την πίστη του ακροατή. Μόνο που αυτό το "τελικά" δεν είναι μέρος του "έργου" της ρητορικής, και επομένως δεν αφορά την τέχνη της ρητορικής με την αυστηρή έννοια, έτσι όπως ορίζεται μέσω αυτού του "έργου". Ο Χομπς, τουναντίον, ορίζει την τέχνη με αυτούς ακριβώς τους όρους που ο Αριστοτέλης είχε επιλέξει να αφήσει απέξω: την πραγματική αποτελεσματικότητα του λόγου, την ιδιοτέλεια του ομιλητή.