Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Πορτρέτα αναγνωστών αλλά και η ίδια η πράξη της ανάγνωσης είναι το θέμα των φωτογραφιών που συγκεντρώνονται στο βιβλίο αυτό. Η απεικόνιση του αναγνώστη δεν αποτέλεσε φωτογραφική καινοτομία. Όπως σημειώνει στον πρόλογό του ο Γιάννης Παπαθεοδώρου, «η ζωγραφική είχε βέβαια προετοιμάσει το έδαφος για την απεικόνιση της ανάγνωσης. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως για την ιστορία της λογοτεχνίας, την ιστορία του βιβλίου και της ανάγνωσης, τα χαρακτικά, τα ιχνογραφήματα, οι ζωγραφικοί πίνακες και οι φωτογραφίες με θέμα την ανάγνωση αποτελούν σήμερα σημαντικά τεκμήρια για να κατανοήσουμε τις αλλαγές στις νοοτροπίες και στις αναγνωστικές συμπεριφορές». Φωτογραφίες λοιπόν που ξεκινούν από το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα και φτάνουν μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 αποτυπώνουν γλαφυρά τη διάδοση της ανάγνωσης σε μια εποχή κατά την οποία συγκροτείται μια δυναμική «καινούργια αναγνωστική κουλτούρα, η οποία έχει ένα βασικό χαρακτηριστικό: το βιβλίο βγαίνει έξω από τα τείχη της βιβλιοθήκης των λογίων».

Αναγνώστες και των δύο φύλων, κάθε ηλικίας και κοινωνικής ομάδας, εκ των οποίων πολλοί γνωστοί και επώνυμοι, καταθέτουν ένα είδος προσωπικής μαρτυρίας όταν επιλέγουν, ή απλώς αποδέχονται, να φωτογραφηθούν τη στιγμή που διαβάζουν. Στις φωτογραφίες αυτές, «η επανάληψη της θεματικής είτε αποτυπώνει μια ιδιαίτερη κοινωνική πρακτική είτε επιβεβαιώνει την προσήλωση γύρω από ένα σταθερό πολιτισμικό αντικείμενο (τα βιβλία). Σε κάθε περίπτωση οι φωτογραφίες σχετίζονται με τα ίδια τα βιογραφικά στοιχεία των ατόμων ή των κοινωνικών ομάδων που απεικονίζονται». Οι φωτογραφίες αυτές καταγράφουν τη μετάβαση από την ατομική, σιωπηρή και μοναχική ανάγνωση του 19ου αιώνα, περιορισμένη συνήθως σε έναν κύκλο λογίων ή μορφωμένων ατόμων και των οικογενειών τους, στις νέες αναγνωστικές πρακτικές του 20ού αιώνα, τις οποίες υιοθετεί ολόκληρη η κοινωνία. Αναδεικνύουν επίσης τη διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού, την οποία επιφέρει ο μαζικός αλφαβητισμός και η εισαγωγή της υποχρεωτικής εκπαίδευσης: μαθητές και μαθήτριες, στρατιώτες, το ανώνυμο πλήθος της πόλης, όλοι αποκτούν δικαιωματικά μια θέση στην κοινότητα των αναγνωστών. Παράλληλα αποτυπώνεται και η τεχνολογική πρόοδος του φωτογραφικού μέσου, η οποία πολύ σύντομα επιτρέπει τη φωτογράφηση του αναγνώστη όχι μόνο στο γραφείο ή στο σπίτι αλλά και σε οποιονδήποτε εξωτερικό χώρο, παραδείγματος χάρη στον κήπο, στον δρόμο ή στο καφενείο.

Στο βιβλίο αυτό ποζάρουν με την ιδιότητα του αναγνώστη μεταξύ άλλων ο Γιάννης Ψυχάρης, η Μαρία Πολυδούρη, ο Νάνος Βαλαωρίτης σε παιδική ηλικία, ο Θράσος Καστανάκης, ο Στρατής Τσίρκας, ο Δημήτρης Γληνός, ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Κωστής Παλαμάς, ο Τζουζέππε Ουνγκαρέττι, η Κατίνα Παξινού, ο Γιάννης Μπεράτης, ο Παντελής Πρεβελάκης και ο Γιώργος Σεφέρης.