ΤΟ ΥΠΟΓΕΙΟ

Το "Υπόγειο" αποτελεί ένα είδος πρελούδιου στο δεύτερο μέρος της δημιουργικής του σταδιοδρομίας, ο πρόδρομος των μεγάλων έργων, των έργων των ιδεών. Όπως το έργο "Ο Σωσίας", έτσι κι αυτό είναι ουσιαστικά η σπουδή ενός μεμονωμένου χαρακτήρα. Ο ήρωας, ή μάλλον ο αντιήρωας, όπως τον αποκαλεί ο Ντοστογιέφσκι, είναι ένας άνθρωπος με ανεβασμένο το επίπεδο της ενημερότητας και της αυτοπεποίθησης, του οποίου η ευαισθησία τον οδηγεί εναλλακτικά στο να οπισθοχωρήσει στη γωνιά του, στο υπόγειό του, και στο να εκδικηθεί για τις ταπεινώσεις του ταπεινώνοντας άλλους. Ο Ντοστογιέφσκι δήλωνε στα σημειωματάρια του ότι ήταν περήφανος που αυτός υπήρξε ο πρώτος που σκιαγράφησε αυτόν "τον πραγματικό άνθρωπο της ρωσικής πλειοψηφίας" και προβάλλει γυμνή αυτή του την άσχημη και τραγική άποψη.

Η τραγωδία βρίσκεται στη συναίσθηση της δικής του δυσμορφίας... Είναι ο μόνος που ζωγράφισε την τραγωδία του υπόγειου, απεικόνιση βασισμένη στο μαρτύριο και στον αυτοβασανισμό, τη συναίσθηση του τι είναι άριστο και την αδυναμία επίτευξής του, και πάνω απ' όλα τη σταθερή πίστη αυτών των άτυχων πλασμάτων ότι κάθε άλλος είναι ο ίδιος, και κατά συνέπεια δεν αξίζει η προσπάθεια αναμόρφωσης.