Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ 1860-1910

Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ

Τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα ο Πειραιάς αναδεικνύεται σε δεύτερη ως προς τον πληθυσμό πόλη της χώρας και σε κέντρο της εθνικής οικονομικής ζωής. Η διαρκής μεταναστευτική ροή στην πολλά υποσχόμενη νέα πόλη, ο πολλαπλασιασμός του αριθμού των εργοστασίων, η πολύβουη ζωή του λιμανιού γεμίζουν με περηφάνια τους πρωτεργάτες του «τοπικού οικονομικού θαύματος», εμπόρους και βιομηχάνους. Η ανάπτυξη όμως της πόλης δεν πραγματοποιείται χωρίς κοινωνικό τίμημα. Στη βιομηχανική ζώνη, εκεί όπου υψώνονται τα φουγάρα των εργοστασίων, σύμβολα της πειραϊκής προόδου, απλώνονται ταυτόχρονα οι πολυπληθείς εργατικές συνοικίες· η απουσία στοιχειωδών υποδομών, οι επιδημίες που ταλανίζουν τους κατοίκους και ο φόβος του θανάτου συνθέτουν τη σκοτεινή πλευρά της ακμάζουσας πειραϊκής κοινωνίας.

Η παρούσα μελέτη αναζητεί τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές προϋποθέσεις και συνθήκες που επέτρεψαν τη διαμόρφωση της πειραϊκής αστικής τάξης. Επιχειρεί να συνδυάσει τις μικρές ιστορίες των ανθρώπων της με τις μεταβολές που συμβαίνουν στην πόλη, όπως η εμπορική και βιομηχανική ανάπτυξη, η εσωτερική μετανάστευση, η αστικοποίηση και τα κοινωνικά προβλήματα, με στόχο να καταδειχτεί με ποιον τρόπο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται αυτές τις αλλαγές και δρουν ατομικά και συλλογικά στο πλαίσιο της πειραϊκής καθημερινότητας.

Η οργάνωση της ατομικής επιχείρησης, το οικογενειακό ιδεώδες, οι γαμήλιες στρατηγικές, η επιχειρηματική αγωνία μπροστά στον κίνδυνο της πτώχευσης, ο έλεγχος και η διαχείριση του αστικού χώρου, η συλλογική στάση απέναντι στη φτώχεια, την πορνεία, την εγκληματικότητα και τις επιδημίες, οι τρόποι απόλαυσης του ελεύθερου χρόνου, η πολιτική και οι πολιτικές διαμάχες, η αίσθηση της πειραϊκής ιδιαιτερότητας και η διαμόρφωση μιας τοπικής συνείδησης με άξονες την εργατικότητα και το φιλοπρόοδον των ανθρώπων της αποτελούν τα πεδία γύρω από τα οποία διαμορφώνεται το πλέγμα των ατομικών και συλλογικών αξιών των αστών, με προεξάρχοντες τους «σώφρονες και συντηρητικούς» επιχειρηματίες της πόλης.