Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ

ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ, ΜΑΤΑΙΟΤΗΤΑ, ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗ

Το κύμα των φιλελεύθερων ιδεών και των πολιτικοκοινωνικών αλλαγών που έφεραν ο Διαφωτισμός, η Γαλλική Επανάσταση και η πρωτοφανής οικονομική ανάπτυξη του 19ου και του 20ού αιώνα γέννησε ισχυρότατες αντιδράσεις. Τι επιχειρήματα χρησιμοποίησαν οι εκπρόσωποι των ρευμάτων αυτών, οι αποκαλούμενοι αντιδραστικοί;

Ο 'Αλμπερτ Ο. Χίρσμαν μελέτησε τρία κύματα αντιδραστικής σκέψης: ενάντια στη Γαλλική Επανάσταση κατά τον 18ο αιώνα, ενάντια στη δημοκρατία στον 19ο αιώνα και ενάντια στο κράτος πρόνοιας στον 20ό. Διαπιστώνει ότι η αντιδραστική ρητορική επιστρaτεύει πάντοτε τα εξής τρία επιχειρήματα: 1) το επιχείρημα του αντίστροφου αποτελέσματος - κάθε απόπειρα βελτίωσης των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών στην πραγματικότητα προκαλεί το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα 2) το επιχείρημα της ματαιότητας - καμιά προσπάθεια αλλαγής της κοινωνίας δεν επηρεάζει έστω και ελάχιστα το status quo 3) το επιχείρημα της διακινδύνευσης - οι νέες μεταρρυθμίσεις πρέπει να αποτρέπονται, γιατί θέτουν σε κίνδυνο σημαντικά επιτεύγματα του παρελθόντος.

Με εύστροφο πνεύμα και λεπτή ειρωνεία, ο Χίρσμαν ανατέμνει την αντιδραστική ρητορική που επιστρατεύει η συντηρητική σκέψη εδώ και 200 χρόνια. Τέλος, με μια απροσδόκητη αντιστροφή, δείχνει ότι και οι προοδευτικοί συχνά υιοθετούν στάση εξίσου άκαμπτη. Το βιβλίο αποτελεί έναν μοναδικό -και άκρως απολαυστικό- πιλότο στα θολά νερά του δημόσιου διαλόγου του καιρού μας.