ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ

Ο ''Φιλοκτήτης'' του Χάινερ Μύλλερ (1929-1995) πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας "Sinn und Form" το 1965. Από γλωσσική άποψη πρόκειται για έναν μονόλιθο, για ένα από τα πιο πυκνά κείμενα του Μύλλερ και από τα πιο εντυπωσιακά λόγω του καθαρού ποιητικού-νοητικού του βάθους. Ο Μύλλερ το δούλευε από τα τέλη του '50. Αποτελεί μια πρωτότυπη διασκευή της τραγωδίας του Σοφοκλή, η οποία στα χέρια του Μύλλερ γίνεται έργο διδακτικό, παραβολή για τα παράδοξα της πολιτικής, του κομμουνισμού και του σταλινισμού, του ιδεαλισμού και του πραγματιστικού ρεαλισμού.

Ο πολιτικός πραγματισμός σφετερίζεται ακόμη και τους νεκρούς, αξιοποιεί το ανθρώπινο σώμα ακόμη και ως πτώμα. Με αυτό το θέμα είχε εμμονή ο Μύλλερ. Την εκδοχή του Φιλοκτήτη από τον Μύλλερ μπορούμε να την ερμηνεύσουμε ως παραβολή για πολλές διαφορετικές περιπτώσεις: ο εγκαταλελειμμένος Φιλοκτήτης, που έπειτα από χρόνια θέλουν να τον κάνουν με τεχνάσματα να επιστρέψει στη μάχη, εύκολα αναγνωρίζεται ως παραβολή για τους περιθωριοποιημένους και εξόριστους κομμουνιστές στη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν, τους οποίους το κόμμα συχνά προσπαθούσε να τους αποκαταστήσει με μεγάλη καθυστέρηση, και οι οποίοι, πικραμένοι από τη μοίρα τους, δεν μπορούσαν να επανενταχθούν.

Σήμερα, το κείμενο του Μύλλερ το διαβάζουμε διαφορετικά, μάλλον στο φως της βιοπολιτικής (Φουκώ), παρά στο φως του διαλογισμού πάνω στον σταλινισμό: Στο φως αυτό η τραγωδία του Φιλοκτήτη αποκτά νέες διαστάσεις, οι οποίες όμως δεν κάνουν το κείμενο πιο εύκολο, αλλά πιο πυκνό, πιο περίπλοκο. Το θέατρο, οι ηθοποιοί (όπως και οι αναγνώστες) χρειάζεται να αντισταθούν -έτσι όπως εννοεί την αντίσταση ο Μύλλερ- στη δίνη κάθε βιαστικής ερμηνείας χρειάζεται να ακούσουν το ξένο, το αναπάντεχο στοιχείο και τον ήχο αυτής της γλώσσας, να αποκρυπτογραφήσουν το ίχνος ενός άλλου κόσμου που κρύβεται μέσα της.

H.-T. LEHMANN