ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ

ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ

«Η ικανότητά μας να εξαπατούμε τους εαυτούς μας ως προς τις λειτουργίες του εγκεφάλου μας είναι σχεδόν απεριόριστη, κυρίως επειδή μπορούμε να αναφερθούμε σε ένα ελάχιστο μόνον τμήμα απ' ό, τι συμβαίνει μέσα στο κρανίο μας. Αυτός είναι ο λόγος που μεγάλο μέρος της φιλοσοφίας έμεινε άγονο για περισσότερο από τόσα χρόνια και είναι πιθανό να μείνει έτσι, ωσότου οι φιλόσοφοι μάθουν να κατανοούν τη γλώσσα της επεξεργασίας της πληροφορίας».

Ο Νίκος Ταμπάκης θεωρεί καίρια τη δηκτική αυτή παρατήρηση του F. Crick, του μεγάλου βιολόγου του αιώνα μας. Ένα από τα θέματα του βιβλίου αυτού είναι (ακριβώς) η μορφωτική διχοτομία που έχει επιβληθεί στο σύγχρονο άνθρωπο: από τη μια όχθη, όσοι έχουν «ανθρωπιστική» παιδεία και, από την άλλη, οι «τεχνικοί». Τα ταξίδια από τη μια όχθη στην άλλη δεν είναι ούτε αρκετά συχνά ούτε πολύ πετυχημένα. Το «χάσμα ανάμεσα στις δύο κουλτούρες» ανοίγεται από τις διαφορές στη γλώσσα τους: δεν είναι μόνον ότι οι άνθρωποι της μιας όχθης χρησιμοποιούν ως έγκυρη γλώσσα σχεδόν μόνον τη μαθηματική, αλλά και ότι οι κοινές τους λέξεις διαφοροποιούνται νοηματικά. (Σημαίνουν, άραγε, το ίδιο οι λέξεις «χώρος» και «δύναμη» στα χείλη του ποιητή και του φυσικού;) Ποίηση και Λογική θεωρούνται απόμακρες η μία από την άλλη ή, έστω, αναγνωρίζονται ως «συμπληρωματικές»: ο ποιητής και ο μαθηματικός συνθέτουν ο καθένας τον κόσμο του, ενώ ο μέσος άνθρωπος ταλαντεύεται ανάμεσά τους.

Στην εποχή της εκρηκτικής ανάπτυξης της νευροβιολογίας, της τεχνητής νοημοσύνης και της μοριακής βιολογίας, ποιο νόημα έχουν παραδοσιακές έννοιες, όπως «ψυχή», «πνεύμα» κλπ.; Μπορεί, άραγε, να απομονωθεί η νοημοσύνη από το συναίσθημα; Το μυστήριο της συνείδησης αποτελεί το πιο δύσκολο, σύγχρονο επιστημονικό πρόβλημα.

Στο βιβλίο αυτό αναζητούνται οι φυσικές και βιολογικές αρχές που θα πρέπει να βρίσκονται στη βάση κάθε προσέγγισης προς αυτό το μυστήριο. Έτσι, π.χ., η θεμελιακή έννοια του μετασχηματισμού οδηγεί τα βήματά μας προς μια ολιστική οντολογία, της οποίας η υπεράσπιση είναι πολύ πιο εύκολη σήμερα από ό, τι λίγα χρόνια πριν που θεωρείτο μάλλον δείγμα ενδιαφέρουσας μεταφυσικής.

Πράγματι, η σύγχρονη φυσικομαθηματική θεωρία των μη γραμμικών δυναμικών συστημάτων (πιο γνωστή με το μάλλον παραπλανητικό όνομα «Θεωρία του Χάους») έχει αθόρυβα δημιουργήσει ένα νέο κοσμοείδωλο που στηρίζει και τεχνικά -όπως ο αναγνώστης αυτού του βιβλίου θα δει με λεπτομέρειες- την ολιστική οντολογία, που μπορεί να μεταφερθεί με επιτυχία και στη μελέτη του εγκεφάλου. Ένα πάντως είναι βέβαιο: ότι με τις νέες μεθόδους έρχονται νέα αποτελέσματα και αυτά φέρνουν νέες ιδέες και μαζί τους καλύτερη κατανόηση του μυστηρίου της ανθρώπινης συνείδησης. Ούτως ή άλλως, δεν υπάρχει πιο ζωτική περιοχή έρευνας. Αυτή τελικά διαμορφώνει και τη συνολική άποψή μας για τον κόσμο.