ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1940

ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΓΟ ΤΟΥ ΚΑΤΟΧΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η διαδικασία της αφήγησης δομείται, όπως έχει δείξει ο Gerard Genette, στη βάση της θεμελιακής διάκρισης του «χρόνου της ιστορίας», της φυσικής δηλαδή διαδοχής των γεγονότων, και του «χρόνου της αφήγησης», που γίνεται αντιληπτός ως «η ακολουθία των γλωσσικών σημείων που αναπαριστά τα γεγονότα αυτά».

Το κομβικό σημείο για την κατανόηση της αφήγησης ως διαδικασίας είναι η αποκρυπτογράφηση της έννοιας του «λόγου» (discourse). Ως «λόγος» δε νοείται απλώς η διατύπωση της ομιλίας, αλλά ταυτόχρονα και ένα «σώμα γνώσεων» και επιπλέον ένα «σύστημα στρατηγικών επικοινωνίας», με τις οποίες οι φορείς αυτής της ομιλίας ασκούν εξουσία. Στη βάση αυτή, όμως, ο «λόγος» χάνει την «αντικειμενικότητά» του, χάνει δηλαδή τη δυνατότητα να περιγράψει την πραγματικότητα αδιαμεσολάβητη, καθώς διατυπώνεται «υποκειμενικά» -όρος που εδώ θα πρέπει να εκληφθεί στην κυριολεξία του- ως ομιλία δηλαδή των κοινωνικών υποκειμένων που τον εκφέρουν.

Η ιστοριογραφία ως επιστημονική δραστηριότητα δεν μπορεί να εξαιρεθεί από τη διαδικασία της αφήγησης. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τη συγγραφή ως αναπαραστατική διαδικασία του παρελθόντος αφορά πρωτίστως τη συγκρότηση των πηγών ως «λόγων». Είτε πρόκειται για έντυπο αρχειακό υλικό διπλωματικών ή άλλων κρατικών υπηρεσιών, είτε για υλικό που προέρχεται από άλλους επίσημους κοινωνικούς φορείς (π.χ. πολιτικά κόμματα, εφημερίδες κ.λπ.), είτε ακόμη για υλικό προφορικό ή, τέλος, για την υλική συγκρότηση του ίδιου του κοινωνικού χώρου (π.χ. τα μνημεία), το υλικό αυτό συγκροτείται ως αφήγηση μέσω των «λόγων» που διατυπώνουν τα κοινωνικά υποκείμενα. Η ιστοριογραφική αφήγηση, επομένως, είναι δέσμια μιας σειράς διαμεσολαβήσεων που προέρχονται αφενός από το ίδιο το «εμπειρικό της υλικό», αφετέρου από την οπτική γωνία θέασης του ιστορικού.

Την προβληματική αυτή σχετικά με τη λειτουργία του «λόγου» σε όλα τα επίπεδα της ιστοριογραφικής αφήγησης επιχειρούν να εξειδικεύσουν και να επεξεργαστούν τα δοκίμια αυτού του τόμου, με αφορμή τους «λόγους» που διατυπώθηκαν -και εξακολουθούν να διατυπώνονται- για την κομβικής σημασίας δεκαετία του 1940.